|
ALLE BEGIN... IS VALLEN EN NOG EEN KEER OP JE SNUIT GAAN
De wereld van grote, langlopende vertaalprojecten. Honderdduizenden woorden. Die, dat dan weer wel, haast hebben. Worldwide Simultaneous Release - ooit is het een magische formule geweest. Dus, stuk of 50 verschillende vertalers - als je er geen 100 kunt krijgen. Het is een wereld die feitelijk wordt geregeerd door de revisoren of 'reviewers'. Want uiteindelijk moet het geheel wel enige interne consistentie vertonen. Dat is de taak van de reviewers. Vandaar de woordenlijsten, de stijlvoorschriften. De regels. En vandaar de reviewers, die toezien op naleving van de regels that be. De enforcers. Reviewsters, moet ik trouwens zeggen. Nakijksters, regeljuffen en lijstdames. Want het zijn bijna zonder uitzondering dames op gevorderde leeftijd die, zonder enige uitzondering, menen dat ze Annie M.G. Schmidt zelf zijn, de wijsheid in pacht hebben en beschikken over een feilloos taalgevoel. Dat is, in deze volgorde, niet waar, niet waar en ook niet waar. Maar dat terzijde. Ik heb die wereld jaren geleden vaarwel gezegd. Ik doe niet meer aan teksten waar regelboeken of 'style guides' aan te pas komen. Ik ben mijn eigen stijlgeit. Ik heb wel wat beters te doen dan stijlgidsen van buiten leren. De meest waardevolle 'asset' voor een vertaalbureau dat inzet op grote IT-opdrachten, is een reviewster die zo'n style guide allang niet meer nodig heeft. Omdat ze al zo lang teksten voor IBM of Oracle vertaalt en controleert dat ze alle regels en regeltjes van binnen en van buiten kent. De ultieme specialist. Zo iemand is letterlijk onbetaalbaar. Ik weet niet of u wel eens een style guide van Microsoft heeft gezien. Maar ik heb ooit zo’n specialist gevraagd om er een te maken - voor een totaal andere opdrachtgever. "Je moet het alleen beknopt houden," zei ik. "Overzichtelijk. As in, KORT." Aan wat voor omvang ik dan dacht, vroeg ze. "Twee A4’tjes," zei ik. "Maximaal." Ik heb zelden iemand zo geschokt zien kijken. Met die regelboeken in de virtuele hand - gemiddeld het equivalent van zo'n 400 pagina's, maar dan online, want dat is wel zo handig, dan kan je er namelijk nog even een link ingooien naar een PowerPoint presentatie met zijdelings relevante informatie of een website waar ook wel het een en ander op staat wat vroeg of laat van pas kan komen - voeren de handhaafsters van de noodzakelijke orde intussen een onverbiddelijk regime waarin geen millimeter ruimte is voor afwijkingen. Noch gezond verstand. Het rode potlood kent geen enkele vorm van algemeen of individueel pardon. Moet u ook zo aan mevrouw Verdonk denken? Ik begrijp het intussen best, dat is het probleem niet. Als je de nieuwe versie van Windows aan het vertalen bent, met ploegen van tientallen vertalers die elke maand vele tienduizenden woorden produceren, dan moet niet iedereen voor zichzelf gaan zitten bepalen wat wijsheid is. Dat werkt niet. Dan moet je regels hebben. En toepassen. Allicht. Volkomen legitiem. Meer dan dat. Volkomen logisch. Er is niets anders dat werkt. Voorwaarde is dan alleen wel dat de brontekst consequent en goed genoeg moet zijn om die regels zonder bedenkingen en met behoud van goed gevolg door te voeren. En dat is het probleem. De brontekst is niet goed. Niet consequent, niet eenduidig, niet logisch, niet helder geformuleerd, Dus wat doe je dan? Je pakt het aan bij de bron. Ja toch? Dat dacht ik dus ook. Ik heb jaren doorgebracht in Austin Texas, met het exclusieve - zakelijke - doel om de schrijvers van de originele Amerikaanse teksten aan het verstand te sleutelen dat ze voor dezelfde bewering dezelfde woorden moesten gebruiken. Dan kunnen wij er straks ook altijd dezelfde woorden voor gebruiken, begrijp u wel? In elk van de 26 talen. Scheelt flink in de kosten hoor. Good point, ain't it? Wanna look at it again? From this side over here? Stll pretty good, don’t you think? Ik had geweldige presentaties, overtuigende statistieken, sprekende cijfers en een waterdicht verhaal. Er was nix, maar dan ook helemaal nix tegen in te brengen. Enig probleem was dat mijn gehoor bestond uit 85% Chinezen, Japanners en Koreanen die geen idee hadden waar ik het over had. Ik heb nog geprobeerd aangepaste hulptroepen in te schakelen - uit het verre oosten. Komen jullie het dan een keer uitleggen, snappen ze het misschien. Het management van het Japanse Translation Center had er wel oren naar. Het was geen succes. Twee Japanners in 3-delig kostuum die een vol uur lang de ene na de andere transparant met in welke taal dan ook totaal onbegrijpelijke alfabetsoep op de overhead projector stonden te smijten. "Aaaah yessah, velly bad for tlansration." Het duurde 10 minuten voor ik het eindelijk door had. Interleaf code. Maar dan zonder Interleaf. Die twee bedrijfsleiders uit Tokio waren naar Amerika gekomen met honderden snapshots Interleaf materiaal, gezien vanuit een ASCII teksteditor. Velly bad for tlansration indeed. Ik begon, langzaamaan, te beseffen dat ik mijn tijd uit het raam zat te gooien. Er zijn slechtere plaatsen om dat te doen dan Austin Texas. Ik ben, nog steeds, hopeloos verliefd op Austin. And there’s this girl used to work at the former downtown 10th street Guest Quarters hotel asked me to take her out for a drink on my next visit. While I was checking out for the very last time, as it turned out. Ik ben daarna nooit meer in Austin geweest. Afijn. Daar hadden we het niet over. Althans, ik had het, tijdje geleden, over gaten in de Koreaans-Engelse brontekst. En reviewsters die volgens de methode Verdonk weigeren enige vorm van generaal of singulier pardon toe te passen. Voorbeeld. Hoog tijd voor een voorbeeld. Gaat-ie dan. Te vertalen tekst: Press F4 if users want to print the file. Begrijpen wij. Hebben wij door. Zien wij door de vingers en zetten wij recht. Dus ik lever, onder mijn verantwoordelijkheid als professioneel project manager, de vertaling "Druk op F4 als u het bestand wilt afdrukken." FOUT! Moet zijn, volgens regel 14B op pagina 326 van de style guide (zie ook koppeling naar key_terms.xls) user=gebruiker. Ik verzin dit niet. Dit is echt gebeurd. U zit dus nietsvermoedend naar een
bestand te kijken op het beeldscherm van uw computer. Daar duiken ze op. De
gevreesde gebruikers. En het zijn er nog een hoop ook. "EF-VIER, EF-VIER,"
scanderen zij. Het staat op hun spandoeken. "F4, F4!" U hebt geen keus, er is
geen ontkomen aan. Bovendien bent u zwaar in de minderheid. Wat gaat u doen? Was dat het moment dat ik besloot voor mezelf te beginnen en totaal andere teksten aan te pakken? Het had het moment moeten zijn. Ik ben nog veel te lang blijven doorploeteren in een wereld die de mijne niet was. Misschien lag het aan de reviewster in kwestie. Ik begreep niets van dat meisje, maar ze intrigeerde me. Mooi gezicht, echt, prachtig. Sprekend gezicht. Ik wou dat ik het kon tekenen. En verder klopte er helemaal niets van. Proporties volkomen zoek. Ik snapte het niet. Totdat iemand me vertelde dat haar ouders circusartiesten waren - of waren geweest. Ineens viel alles op zijn plaats. Dochter van de gewichtheffende dwerg en de vrouw met de baard. Eindelijk, eindelijk snapte ik het. En toen ben ik eruit gestapt. Vlielant verliet het circus. Het was een openbaring die hoogstens te vergelijken valt met de eye-opener in Boedapest, een paar jaar daarvoor. Paula... Die me een dag eerder ook al behoorlijk op mijn plaats had gezet. Maar deze zag ik evenmin aankomen. Ik zei, en waarom het op dat moment zo belangrijk leek weet ik ook niet meer, dat er toch eigenlijk, welbeschouwd, als je ze zo allemaal een keer bij elkaar zag, opvallend weinig zwarte mensen waren bij PeopleSoft. Daar werkten wij voor, indertijd. PeopleSoft. Ook weer niet de meest pakkende naam ter wereld, trouwens. Maar ja, toen bestond Vlielant nog niet. "Ik bedoel," zei ik, want soms heb ik de onbedwingbare neiging een bij voorbaat hopeloze conversatie tegen alle beter weten in op gang te houden, "waar is de PeopleSoft Token Black Person? Zie jij 'm, zie ik 'm. Maar ik zie ´m dus niet." En Paula keek me strak aan en sprak "Kijk eens naar mij dan." Ik zag het. Ineens zag ik het. En het was onbegrijpelijk dat ik het nooit eerder had gezien. Wil iemand dat nog weten?
|